تقوا از منظر قرآن و عترت

یکی از دستورات خداوند متعال، که

در قرآن کریم در اشکال و قالب‎های

گوناگون برای بندگان بیان شده است.

تقوی می باشد. مثلا در قالب های امر

به تقوی، بیان و ذکر آثار و برکات تقوی

در زندگی دنیوی و حیات اخروی و تعریف و تمجید از جایگاه والا و عاقبت اهل تقوی در بهشت و ... و این سفارش به تقوی نه تنها در قرآن برای مسلمانان آمده بلکه امت های قبل از اسلام نظر یهودیت و مسیحیت و ... که از جانب خداوند برایشان کتابی آسمانی آمده بود نیز از جانب خداوند سبحان سفارش و توصیه به تقوی شده اند، پس تقوی در کتب آسمانی پیشین نیز بوده، خداوند می فرماید: “و ما به کسانی که پیش از شما، کتاب آسمانی به آنها داده شده بود، سفارش کردیم، (همچنین) به شما (نیز) سفارش می کنیم که “اتقوالله” تقوی الهی پیشه کنید”(1) اما تقوی یعنی چه؟ این کلمه از ماده “وقی” است که به معنای حفظ و صیانت و نگهداری است. شهید مطهری(ره) بعد از بررسی واژه تقوی در لغت و استعمال آن می نویسد تقوا به معنای عام کلمه زندگی هر فردی است که می خواهد انسان باشد و تحت فرمان عقل زندگی کند و از اصول معینی پیروی نماید. تقوای دینی و الهی یعنی اینکه انسان خود را آنچه از نظر دین و اصولی که دین در زندگی معین کرده، خطا و گناه و پلیدی و زشتی شناخته شده، حفظ و صیانت کند و مرتکب آنها نشود” در ادامه ایشان این تقوا را (حفظ و صیانت خود از گناه) را به دو نوع تقسیم می کنند تقوی ضعف و تقوی قوت. نوع اول اینک انسان برای اینکه خود را از آلودگی و معاصی حفظ کند و از موجبات آنها فرار کند و خود را همیشه از محیط گناه دور نگاه دارد شبیه کسی که برای رعایت حفظ الصحه خود کوشش می کند خود را از محیط مرض و میکروب و از موجبات آنها فرار کند و خود را همیشه از محیط گناه دور نگه داردو نوع دوم اینکه در روح خود حالت و قوتی به جا آور که به او مصونیت روحی و اخلاقی می دهد که دکتر فرضا در محیطی قرار بگیرد که وسائل و موجبات گناه و معصیبت فراهم باشد، آن حالت و ملکه روحی او را حفظ کند ... حقیقت تقوی همان روحیه قوی و مقدس عالی است که خود حافظ و نگهدارنده انسان است. باید مجاهدت کرد تا آن معنا و حقیقت پیدا شود”(2)

    تقوی از لوازم ایمان است چرا که خداوند متعال در چندین آیه می فرمایند: یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله. مثلا در آیه 278 بقره و آیه 18 سوره حشر این ملازمت (تقوی و ایمان) در جاههای دیگری از قرآن به مناسبتهای گوناگون نیز آ مده است مثلا در آیات 57 و 112 سوره مائده “تقوی الهی پیشه کنید اگر مومن می باشید”

.

  “تقوی در قرآن”

    از قرآن برمی آید که تقوی راه رستگاری و راه نجات است، نجات در دنیا و در آخرت، خداوند در قرآن متقین را بشارت می دهد بشارت به اجرکبیر، فضل کبیر، مغفره و اجر کریم و رحمت و رضوان و با عنایتی بهشتی و اینکه عاقبت بخیری در بهشت برای متقین می باشد، نکته مهم دیگری که از قرآن استفاده می شود این است که (تقوای الهی) به همراه اطاعت، هدف و خلاصه دعوت پیامبران می باشد. در سوره شعرا در شرح حال.

    پیامبران همچون حضرت نوح (علیه السلام)، هود، صالح و لوط و شعیب و الیاس(علیهم السلام) بیان می کند که ایشان به قوم خویش می گفتند: “فاتقوالله واطیعون” به عنوان نمونه خداوند می فرماید “قوم نوح رسولان را تکذ یب کردند، هنگامی که برادرشان نوح به آنان گفت: آیا تقوی پیشه نمی کنید مسلما من برای شما پیامبری امین هستم پس تقوی الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمائید، من برای این دعوت هیچ مزدی از شما نمی طلبم اجر من تنها بر پروردگار عالمیان است، پس تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمائید”(3)

    نکته دیگر اینکه، تقوی بهترین زاد و توشه است، ما همه انسانها سفری مهم در پیش روی داریم، سفری که از لحظه ورود به دنیا شروع می شود و لحظه لحظه که می گذرد، در حال حرکت به سوی مقصد خود می باشیم، مقصدی از پیش تعیین شده دنیا محل عبور است و به منزله پلی می ماند زودگذر اما آخرت مقصد است، همه بندگان این سفر (الی الله) را طی می کنند و انسانها یا بر صراط مستقیم هستند که همان صراط انبیاء و اولیاء خداوند می باشد که آنها را به وصال خداوند نائل می کند و در باغهای بهشتی سرشار را از نعمت، منزل و ماوی می گیرند، یا اینکه درراه باطل هستند که عاقبتش خشم و غضب خداوند و دوری از رحمت بی کران او و جای گرفتن در آتش جهنم در کنار ظالمان و مجرمان و شقاوتمندان است. هرچه که سفر طولانی تر و مسیر سخت تر باشد و احتمال انحراف بیشتر باشد، عقل حکم می کند که انسان زاد و توشه ای بیشتر برگیرد و خود را برای سفرش از همه لحاظ آماده کند، حال آیا ما سفری مهمتر و سخت تر از سفر آخرت در پیش روی داریم؟

    خیر، سفر آخرت سفری است که در مسیر آن سختیها و موانع ظلمات، تاریکی و ترس و ... تعبیه شده است. خداوند می فرماید: آنچه از کارهای نیک انجام می دهید، خدواند آن را می داند و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزگاری(تقوی) است و از من بپرهیزید (تقوی داشته باشید) ای خردمندان”(4)

    حضرت علی علیه السلام در این زمینه می فرمایند “پروا کنید، همانا خدا راه حق را برای شما آشکار کرده و جاده های آن را روشن نگاه داشت، پس یا شقاوت دامنگیر یا رستگاری جاویدان در انتظار شماست. پس در این دنیا نابود شدنی برای زندگی جاویدان آخرت، توشه برگیرید که شما را به زاد و توشه راهنمایی کرده اند و به کوچ کردن از دنیا فرمان داده اند و شما را برای پیمودن راه قیامت برانگیختند همانا شما چون کاروانی هستید که در جایی به انتظار مانده و نمی دانند در چه زمانی آنان را فرمان حرکت می دهند”(5)

    “آثار و برکات تقوی”

    قرآن در آیات گوناگون فوائد و آثار تقوی را گوشزد می کند که به طور خلاصه به بعضی از آنها اشاره می کنیم:

    رهایی و نجات یافتن از سختیها و مشکلات و گرفتاریها در دنیا، آسان شدن کارها، بصیرت و روشن بینی و مایه تشخیص و تمیز حق از باطل، رسیدن روزی از جائی که انسان گمان ندارد، اصلاح اعمال (سر و سامان گرفتن اعمال) و کفاره آموزش گناهان و اجری با عظمت در آخرت و دفع مکر و حیله دشمنان. در پایان نیز سخن را با کلامی نورانی و دلنشین در مورد تقوی و برکات آن از امیرالمومنین علی(علیه السلام) به پایان می بریم حضرت فرمودند: همانا تقوی و ترس از خدا داروی بیماری دلها، روشنایی قلبها و درمان دردهای بدنها، مرهم زخم جانها، پاک کننده پلیدی های ارواح و روشنایی بخش تاریکی چشم ها و امنیت در ناآرامی ها و روشن کننده تاریکی های شماست ... پس کسی که تقوی را انتخاب کند، سختی ها از او دور گردند، تلخی ها شیرین و فشار مشکلات و ناراحتی ها برطرف خواهند شد و مشکلات پیاپی و خسته کننده آسان گردیده و مجد و بزرگی از دست رفته چون قطرات باران بر او فرو می بارند، رحمت بازداشته حق باز گردد و نعمت های الهی پس از فرو نشستن به جوشش می آیند و برکات تقلیل یافته فزونی گیرند.”(6)

    پاورقی:

    1- سوره نساء آیه 131

    2- ده گفتار شهید مطهری صفحه 20، 21، 24

    3- سوره شعرا آیات 110-105

    4- سوره بقره آیه 197

    5- خطبه 157 نهج البلاغه

    6- خطبه 198 نهج البلاغه

    منابع:

    1- قرآن ترجمه آیت ا... مکارم شیرازی

    2- نهج البلاغه ترجمه مرحوم دشتی

    3- ده گفتار شهید مطهری

    4- تاملات قرانیه حول التقوی نوشته علامه قبانچی