نقش معلم در تربیت و زندگی انسان

در سیستم های آموزشی، افراد زیادی مشغول به کارند و فعالیت های آنها بطور مستقیم یا غیر مستقیم در تربیت دانش آموزان و یا دانشجویان مؤثر است اما در این میان، نقش معلمان و اساتید و دانشگاهها از دیگر افراد بسیار برجسته‏تر می نماید چنان‏که بیشتر اوقات را دانش آموزان در مدرسه و دانشجویان در دانشگاه زیر نظر آنها سپری می کنند و عوامل دیگر هم فراهم آورنده زمینه برای فعالیت معلّم‏ها و اساتید می‏باشد از این رو بسیاری از دانش آموختگان نظام آموزشی سنتی و جدید شکل گیری شخصیت خود را مرهون معلمان خود می دانند یکی از نویسندگان که عمری را به معلمی گذرانده می‏نویسد: یکی از تحصیل کرده‏هایی که تحصیلات عالی و دکترای خود را در کشور آلمان به پایان رسانیده بود چندین بار اقرار واعتراف کرد که همه عقاید دینی او مدیون ارتباط با معلّم خود بوده است.(1)
زیرا آنچه در فرایند تعلیم و تربیت به متعلم انتقال می‏یابد تنها معلومات و مهارت‏های معلّم نیست بلکه تمام صفات، خلقیات، حالات نفسانی و رفتار ظاهری او نیز به شاگردان منتقل می شود.(2)
رابطه دانش آموز با معلّم یک رابطه باطنی و معنوی است دانش آموز و یا دانشجو معلّم را شخصیتی محترم و ممتاز می‏داند که او را در بزرگ شدن و به استقلال و آزادی رسیدن، و به عضویت رسمی جامعه در آمدن کمک و مساعدت می نماید معلّم با روح و جان دانش آموز و یا دانشجو سروکار دارد و به همین جهت بعنوان یک الگوی محبوب و مطاع پذیرفته می شود . دانش آموز اگر چه قبلا در محیط خانواده علوم و اطلاعات فراوانی را کسب کرده رفتارهایی را آموخته و به اموری عادت کرده و تا حدودی شخصیت او شکل گرفته است ولی هنوز شکل ثابت به خود نگرفته و تا حد زیادی قابل انعطاف و تغییر می‏باشد. کودک و نوجوان در این سنین از محیط خانواده خارج می شود و بطور رسمی در اجتماعی جدید یعنی مدرسه و یا دانشگاه پذیرفته می شود .
دانش آموز در این اجتماع جدید فرصت می یابد تا افکار و اندوخته‏های دینی و رفتار و عادتهای گذشته‏اش را مورد بازنگری قرار دهد و شخصیّت خویش را بسازد و تکمیل و تثبیت نماید.
با نفوذترین و محبوب ترین فردی که می تواند در این مرحله حساس او را یاری کند معلّم است به همین جهت دانش آموزان و یا دانشجویان معلّم و استاد خود را بعنوان یک الگو و اسوه می پذیرند و از رفتار و گفتار و اخلاق خوب یا بد او سرمشق می گیرند . و خود را با وی همسان و همانند می سازند.
همچنین دانش آموزان همه اعمال و رفتار معلمان و مدیر و حتّی سرایدار مدرسه را زیر نظر دارند، و از آنها درس می گیرند دانش آموزان از طرز برخورد و تعامل معلمان با مدیر، معلمان با یکدیگر، معلمان با خدمتکاران مدرسه و معلمان با دانش آموزان درس می‏گیرند.

.

راههای تربیت اسلامی کودکان

طبق مطالعه ای که تأثیرات دین را بر رشد و ارتقای کودکان بررسی کرده است، مشخص شده کودکانی که والدین مذهبی دارند بهتر از دیگر کودکان رفتار می‌کنند و خود را با شرایط تطبیق می‌دهند.

در مطالعه ای که بر روی بیش از 16 هزار کودک که بیشتر آنها در سال‌های اولیه ی تحصیل بودند خواستند ارزشیابی کنند که کودک چه‌قدر بر خود کنترل دارد، چند وقت یک‌بار رفتار ضعیف یا نامناسب از خود نشان می‌دهد و آیا به‌خوبی به همسالانش احترام می‌گذارد و با آنها تعامل دارد یا نه؟ محققان نمرات به‌دست آمده را با اظهارات والدین مبنی بر این‌که چند وقت یک‌بار به مکان‌های مذهبی می‌روند، آیا در مورد دین با کودکشان صحبت می‌کنند یا خیر و آیا بر سر مسائل دینی در خانه مشاجره می‌کنند یا نه، مقایسه کردند.

نتیجه این بود: کودکانی که والدینشان به‌طور مرتب در مراکز دینی شرکت داشتند (به‌خصوص وقتی هر دوی آنها بسیار مرتب به این مراکز می‌رفتند) و با کودکشان در مورد دین صحبت می‌کردند، نسبت به کودکانی که والدینشان مذهبی نبودند، هم از طرف والدین و هم از طرف مربیان نمره ی بهتری در مورد کنترل بر خود، مهارت‌های اجتماعی و تمایل به یادگیری کسب کردند.

همچنین این پژوهش نشان داد هنگامی که والدین غالباًً بر سر مسائل مذهبی بحث و مشاجره می‌کردند، کودکان بیشتر مشکل داشتند.

محققان در توجیه این یافته‌ها می‌گویند: آموزش‌های مذهبی و تربیت اسلامی کودکان به سه دلیل می‌تواند برای کودکان خوب باشد؛ اول این‌که گروه‌های مذهبی از والدین حمایت اجتماعی می‌کنند و این برای رشد مهارت‌های آنان مفید است. کودکانی که بـه این گروه‌های مذهبی آورده می‌شوند وقتــی همـان حرف‌های والدین شــان را می‌شنوند که بزرگســـالان دیگر هـم آنها را تأیید می‌کنند، حرف‌های والدین شـان را در خانـه عمـیق‌تر درک می‌کنند.

دوم این‌که در تربیت اسلامی کودکان انواع ارزش‌ها و هنجارهایی که در گروه‌های مذهبی مبادله می‌شود، اغلب به فداکاری و طرفــداری از خانـواده گرایش دارند. این ارزش‌ها در شکل‌گیری ارتباط والدین با کودکان و در نتیجه رشد کودکان در واکنش به این ارتباط بسیار بسیار مهم هستند .

در آخر سازمان‌های مذهبی مهارت‌های والدین را با معانی مقدس عجین می‌کنند.

.

۱۰ راه برای نمازخوان کردن کودکان

چگونه کودکمان را با نماز و روزه آشنا کنیم؟      

   

ممکن است این سؤال برایتان پیش آمده باشد که چگونه از کودکی فرزندم را باآموزه ها و تکالیف دینی آشنا کنم تا در نوجوانی و بزرگسالی انسانی معتقد شود و خودش به این امور علاقه داشته باشد و از فرامین الهی سرپیچی نکند؟ خیلی از ما والدین برای آموزش مسایل دینی به فرزندانمان از روشهایی سخت گیرانه استفاده می کنیم که با اجبار و تنبیه همراه است و گاهی باعث می شود که فرزندانمان بخصوص در سنین نوجوانی از دین، نماز و روزه فراری شوند.

گاهی هم برعکس آنقدر کودک را رها می کنیم که حتی در نوجوانی هم با اصول دین ناآشناست و نمی داند چگونه باید مناسک دینی را به جا بیاورد.

خداجویی در کودکان فطری است. بنابراین برای آموزش مسایل دینی و اصول دین به فرزندانتان لازم نیست خیلی خودتان را به سختی بیندازید تنها کافی است که خودتان الگوی مناسبی باشید. کودکان بیشتر از اینکه با گوشهای خود بشنوند حرکات و رفتار شما را زیر نظر دارند و سعی می کنند مانند شما رفتار کنند تا بزرگ به نظر بیایند. وقتی از سنین کم مانند ۲ سالگی ببینند که شما نماز می خوانید و حرکات خاصی را با بیان اذکار خاصی انجام می دهید، علاقمند خواهند شد تا مانند شما همان حرکات و کلام را تکرار کنند. همین قدر که شما با روی باز از این همراهی آنها استقبال کنید و اجازه دهید کنار شما بایستند و مانند شما دولا و راست شوند، آموزش مسایل دینی را شروع کرده اید.

.

تربیت دینی بچه ها

وقتی داستان حضرت یوسف(ع) را ورق می زنیم، می بینیم زمانی که برادران حضرت یوسف(ع) او را به چاه انداختند، او 9سال بیشتر نداشت. ولی چون تربیت دینی شده بود، روحیه خودش را از دست نداد بلکه با تکیه و استمداد از خدا به جایی رسید، که همگی او را به عنوان عزیز مصر می شناختند.

اگر فرزند ما، با تربیت دینی بزرگ شود، این نوع تربیت، هم به خودش و هم به اطرافیانش کمک می کند. کودکی که با خدا آشنا و بزرگ شده باشد، در زندگی احساس خلا و پوچی نمی کند. حس می کند تکیه گاهی دارد که می تواند درهنگام مشکلات، به او تکیه کند و از او کمک بخواهد. نه اینکه در هنگام مشکلات، روحیه خودش و اطرافیانش را خراب کند و بعد کاری کند که دود آن داخل چشم خودش وبقیه برود.

برای اینکه پدرومادرها متوجه بشوند که چقدر فرزندشان تربیت دینی شده، یک راهش این است که پدرومادرها به بچه ها مسوولیت بدهند یا هنگامی که بچه، به مشکلی برمی خورد، اجازه بدهند، آن مسوولیت یا مشکل را خودش حل کند و آن ها فقط نقش نظارتی را داشته باشند. آنجاست که می توانند متوجه بشوند که فرزندشان چقدر با خدای خودش ارتباط دارد، چقدر خدا را درگیر زندگیش می کند، چقدر صبر و تحمل دارد و از کوره در نمی رود و...

تربیت دینی بچه ها، به درد آخرت پدرومادرها نیز می خورد؛ امام صادق(ع) از پیغمبراکرم(ص) نقل می کند که حضرت فرمود: «روزی حضرت عیسی(ع) از قبرستانی می گذشت و دید، مرده ای را عذاب می دهند. سال بعد، از همان قبرستان گذشت و متوجه شد که عذاب آن مرده برداشته شد. از خدا پرسید: قضیه چیست؟ خدا فرمود: فرزندی دارد که جاده ای را ترمیم کرد و یتیمی را پناه داد؛بدین سبب عذاب را از او برداشتم.»[1]
روایت دیگری می گوید:
روزی رسول اکرم (ص) از قبرستان بقیع می گذشت و به یاران فرمود: «بشتابید! در برگشت، یاران خواستند با سرعت بگذرند، حضرت فرمود: آرام بروید. در رفت، مرده ای را عذاب می کردند و در بازگشت، عذاب از او برداشته شد؛ چرا که فرزندی دارد و در همین فرصت نزد معلم رفت و (بسم الله الرحمنِ الرحیم) را آموخت و خداوند به همین جهت، عذاب را از پدر او برداشت.»[2]

منابع:
[1]. تفسیر نمونه،ج13،ص11و12
[2]. الگوهای تربیت کودکان و نوجوانان،ص205و